ERAKUSKETA IBILTARIA
Emakumeak Aberria Eginez. Irun 100 años de EAB
Sabino Arana Fundazioaren Euskal Abertzaletasunaren Museoak antolatutako erakusketa horrek gizarte-eredu berria proposatu eta ekimen nahiz jarduera ugari bultzatu zituzten emakumeek Euskadiren alde egindakoak eta bizi izandako esperientziak ikusarazi nahi ditu.
Honako ekimen hau Irungo emakumeen elkarteak "Gaurko Andreak Berdintasunaren Elkartea emakumeak gizarte-arlo guztietan ikusgai bihurtzeko antolatzen dituen jardueretako bat da.
Emakume Abertzale Batza (EAB) 1922an sortu zen, Euzko Gaztedi-ren babesean eratutako emakumeen talde gisa. Hasieratik bertatik, EABk erakutsi zuen emakumeen erantzukizunen artean bazirela aberriaren aldeko zabalkundea egitea, eta hezkuntza-, elkartasun-zerbitzuak zein gizarte-laguntza eskaintzea. Hala, mugimendu feminista horrek euskal emakume abertzaleak ahaldundu zituen, eta eragin handia izan zuen emakumeen ondoko belaunaldietan eta abertzaletasunean.
Hogeita lau panelek osatzen dute erakusketa, gaikako sei multzo handitan banatuta. Multzo horietan, elkartearen ibilbide osoko lana eta pentsamoldea jasotzen dira: 1) EABren hasierak 2) EABren loraldia; 3) «Jaungoikoa eta Lagi Zarra» (JEL) doktrina; 4) EAB eta hezkuntza; 5) EAB eta gizarte-laguntza eta 6) EAB gerran eta erbestean.
1. EABren sorrera Emakume Abertzale Batza sortzeko lehen urratsak 1922ko apirilean egin ziren, Cumann na mBan irlandar emakume abertzaleen elkartea eredutzat hartuz. Hilabete geroago, maiatzaren 7an, hain zuzen ere, ehun emakume inguru bildu ziren eta elkartea eratu zuten. Zuzendaritzako kideak izendatzeaz gain, EABren helburu nagusiak finkatu ziren: abertzaletasuna zabaltzen laguntzea ongintzaren eta propagandaren bidez, eta euskara nahiz euskal kultura sustatzea eta haien ezagutzan sakontzea. Atal honetan, elkartearen lehenengo zuzendaritzako kideen biografiak ageri dira.
2. EABren loraldia EABren aldirik emankorrena 1931 eta 1936 urteen artekoa izan zen; bada, bosturteko hartan, elkartearen loralditzat har dezakeguna gertatu zen, eta horri lotuta, gainerako euskal lurraldeetara hedatu zen. Hala, EABko taldeak sortu ziren Euskal Herriko herri gehienetan, eta 1936an, 28.000 emakume baino gehiago kidetuta zeuzkan EABk. Boto-eskubidea eskuratu zenerako, EABko emakume askok mitinlari jarduten zuten ekitaldi politikoetan.
3. Jaungoikoa eta Lege Zaharra (JEL) doktrina EABren pentsamoldea Sabino Aranaren Jaun-Goikua Eta Lagi-zaŕa leloan funtsatu zen. Euskal gizarte tradizionalean oinarri sendoa zuela eta etxekoandrearen irudiari hertsiki lotuta zegoela, EABko kideak etxeko ohiko eremutik atera ziren eta elkartasunaren, irakaskuntzaren eta kultura-transmisioaren esparruetan jardun zuten. Eta denbora igaro ahala, gizartean eta politikan ere aritu ziren, betiere JEL doktrinari jarraiki.
4. EAB eta hezkuntza Hasiera-hasieratik, EABk jakitera eman zuen elkartearen zeregin nagusietako bat abertzaletasunaren zabalkundea egitea zela, hezkuntzan, elkartasunean eta gizarte-laguntzan aritzeaz batera. Euzko Ikastola Batza ere antolatu zen hautazko hezkuntza-proiektu bati ekiteko, guztiz berritzailea hizkuntzari, helburuei eta pedagogiari dagokienez. Hezkuntza informalean ere lan handia egin zuen EABk, bai haurrekin, bai helduekin. Bestalde, hizlari eta mitinlariei prestakuntza emateko, oratoria edo hizlaritza eskolak ematen zituzten.
5. EAB eta gizarte-laguntza EABren aurrekariak Euzkel Jantzitegia edo Ropero Vasco delakoan (1908an sortu zen ongintza lantzeko helburuz) eta Euzkotarren Aldezko Jel-bazkuna (20ko hamarkadan, Afrikako frontera joaten behartutako gazteei eta euren familiei laguntzeko sortutakoa) elkartean ditugu. Gizarte Laguntzarako Batzordea sortu zenean, Teresa Azkue izan zen zuzendari. EABk, politika eta gizarte esparruetako hitzaldiak emateaz gain, Gizarte Laguntzari buruzko biltzarra antolatu zuen. Gizarte Laguntzarako Eskola sortzea zuen helburu biltzar hark. Erizainak prestatzeko ikastaroak ere eskaini zituen elkarteak 1932tik aurrera.
6. EAB gerran eta erbestean Gerra garaian, emakumeek egindako jarduerak guztiz nabarmentzekoak dira. Lana banatu eta gudarientzako arropa egiten zuten eta mantak eta berokiak biltzen zituzten. EABk atzeguardian gauzatutako lana ezinbestekoa izan zen, eta hainbat zereginetan, gizonak ordezkatu zituzten andreek. Euzko Gexozañen Batza eratu zen eta frontean nahiz ospitaleetan egindako lana halabeharrezkoa izan zen. Beharrezkoa zenean, erbestera joandako umeei lagundu zieten eta gudariei babesa eskaini zieten. Espioitza-lanetan ere gogotik jardun zuten emakumeek, Alava sareko kideak oso ezagunak izan zirela. Erbestealdian, biziki garrantzitsua izan zen EABren ekinbidea, erbestean zeuden agintari abertzaleak eta frankismoaren aurka aritzen ziren barruko erresistentziako kideak harremanetan jarrita, espetxeetan nahiz kalean ibilita.
Erakusketaren ibilbidearen amaieran, emakume historiko haietako batzuen testigantzak biltzen dituen bideoa ikus daiteke.
